ابیانه و گویش آن /مرضیه صناعتی

  ابیانه و گویش آن     مرضیه صناعتی [1]     تاریخ دریافت: 15/10/90   تاریخ تصویب: 19/4/91     چکیده   گویش ابیانه­ای یکی از گویش­های مرکزی ایران به­شمار می­رود و مانند دیگر گویش­های مرکزی دارای ویژگی­های منحصربه‌فردِ آوایی، صرفی (ساخت‌واژی) و نحوی است و در حوزه واژگان نیز نسبت به فارسی معیار، متفاوت و قابل‌بررسی است. در مقاله حاضر پس از مقدمه­ای کوتاه درباره ابیانه، به برخی از ویژگی­های آوایی، ساخت‌واژی و نحوی این گویش پرداخته می­شود. پس از تحلیل داده­های گویشی، مشاهده شد که یکی از ویژگی­های بارز و قابل‌تأمل این گویش در مقایسه با فارسی معیار (تهرانی)، متفاوت بودن جای تکیه یا به عبارت دیگر جلوتر بودن آن است. بررسی فرایندهای دیگر از قبیل حذف آوای پایانی و تغییرات تاریخی چند آوا در مقایسه با فارسی میانه از جمله موارد دیگری است که به آن پرداخته شده است. هم‌چنین در حوزه ساخت‌واژه درباره تفاوت‌هایی از قبیل تمایز جنس مذکر و مؤنث ، شمار، صرف افعال لازم و متعدی، ضمایر متصل و منفصل، ترکیبات وصفی و اضافی نسبت به فارسی معیار بحث شده است. در حوزه نحو نیز تحلیلی در باب آرایش واژه­ها در انواع جملات مانند خبری (اِسنادی و غیر اِسنادی)، پرسشی (استفهامی و غیراستفهامی)، امری (مثبت و منفی) و جایگاه اجزای جمله در آنها و مبحث حروف اضافه به‌صورت پس­اضافه، نشانه مفعولی «را» و پیش­اضافه ارائه شده است.     واژه­های کلیدی : گویش ابیانه­ای، فرایند آوایی، فرایند صرفی، فرایند نحوی   [1] استادیار وعضو هیئت علمی پژوهشکده زبان­شناسی، کتیبه­ها و متون – سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری؛ [email protected]